Call us now:
Czym jest zarzut potrącenia i jakie ma znaczenie w sprawach frankowych? W artykule bliżej przyjrzymy się roli zarzutu potrącenia w procesach frankowych przeciwko bankom oraz wytłumaczymy jak sądy orzekają w kwestii stosowania tej instytucji i jak jej wykorzystanie może wpłynąć na koszty sądowe w sprawach frankowych.
Zarzut potrącenia w sprawach frankowych – co to jest?
Zarzut potrącenia może mieć zastosowanie w sytuacji, kiedy dwie strony są względem siebie jednocześnie dłużnikami i wierzycielami. Jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze, wówczas jedna i druga strona może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony. Właśnie w takiej sytuacji znajdują się frankowicze prowadzący proces przeciwko bankowi o unieważnienie umowy kredytu frankowego.
Zarzut potrącenia pozwala wywiązać się ze zobowiązania przy jednoczesnej oszczędności czasu i środków finansowych. Zamiast bowiem przeprowadzać kolejne operacje, w których obie strony zwracają sobie wzajemnie należności, efektywniej jest umorzyć świadczenie wyższe do wartości świadczenia niższego.
Czy zarzut potrącenia w sprawach frankowych ma zastosowanie?
Tak, zarzut potrącenia stosuje się w postępowaniach sądowych o unieważnienie umów kredytów frankowych. Zastosowanie tej instytucji oznacza w praktyce, że roszczenia kredytobiorcy i banku wzajemnie się znoszą do wysokości, jaką wskazuje niższa wierzytelność.
Posłużmy się zatem przykładem, który wyjaśni, w jaki sposób działa zarzut potrącenia w sprawach frankowych.
Załóżmy, że roszczenia kredytobiorcy dotyczą kwoty, jaką wpłacił on na rzecz banku w ramach spłacania kredytu CHF. Przyjmijmy, że jest to 350 tysięcy PLN. Jednocześnie bank zgłosił roszczenie o zwrot wartości kapitału, jaka została przekazana kredytobiorcy w ramach realizacji umowy kredytu. Przyjmijmy, że kwota ta wynosi 150 tysięcy PLN. Jeśli w tej sytuacji którakolwiek ze stron sporu dokona potrącenia swojej wierzytelności, bankowi pozostanie do zapłaty na rzecz kredytobiorcy 200 tysięcy PLN.
Kiedy warto zastosować zarzut potrącenia w sprawach frankowych?
Zarzut potrącenia najczęściej jest wykorzystywany w odpowiedzi na działania banku, który żąda zwrotu kapitału po uznaniu umowy kredytowej za nieważną. W takich sytuacjach frankowicz składa oświadczenie o potrąceniu w sprawie frankowej, by przeciwdziałać ryzyku naliczania przez bank odsetek ustawowych za opóźnienie. Oświadczenie takie może zneutralizować roszczenie banku i istotnie ograniczyć jego skutki finansowe.
Ewentualny zarzut potrącenia w sprawach frankowych często bywa podnoszony przez banki już na etapie odpowiedzi na pozew. Celem takiego działania jest z jednej strony – ciągłe kwestionowanie nieważności umowy kredytu, z drugiej zaś – na wypadek uznania przez sąd, że umowa jest nieważna – zmniejszenie zobowiązania wobec kredytobiorcy poprzez wzajemne umorzenie wierzytelności.
Zarzut potrącenia w sprawach frankowych – orzeczenia sądów
W praktyce sądowej brak jest jednolitego stanowiska co do skutków złożenia oświadczenia o potrąceniu oraz zgłoszenia zarzutu potrącenia w sprawie frankowej w odniesieniu do ich wpływu na roszczenia odsetkowe kredytobiorcy. O ile należy zgodzić się co do tego, że wsteczny skutek potrącenia powoduje brak możliwości naliczania odsetek za opóźnienie w płatności za czas, w którym obydwie wierzytelności (kredytobiorcy i banku) były już wymagalne, o tyle część sądów – błędnie przyjmuje, że wsteczny skutek potrącenia zachodzi od chwili, w której wymagalna stała się wierzytelność aktywnie potrącana. Taka interpretacja pozostaje sprzeczna z przepisami kodeksu cywilnego, orzecznictwem Sądu Najwyższego (II CSKP 704/23 z 28 lutego 2025 r.) oraz orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (C-28/22 z 14.12.2023 r.).
Co więcej, zdarzają się także rozbieżności orzecznicze w zakresie oceny oświadczeń o potrąceniu, które przybierają formę warunkową – tj. składane są na wypadek uznania przez Sąd, że umowa kredytu jest nieważna. Oświadczenia takie nie powinny wywierać skutków prawnych – a zatem w takich przypadkach sądy powinny uznawać, że nie doszło do redukcji należności głównej ani należności z tytułu odsetek. W konsekwencji – jeśli takiego “ewentualnego” potrącenia dokonał bank – kredytobiorca powinien otrzymać odsetki za cały żądany okres, najczęściej od dnia doręczenia bankowi wezwania przedsądowego.Niestety, praktyka orzecznicza i w tym zakresie nie jest jednolita.
Zarzut zatrzymania a potrącenie – różnice
Zarzut potrącenia i zarzut zatrzymania bywają stosowane w tych samych sprawach frankowych, jednak ich funkcje prawne oraz skutki są zupełnie odmienne. Oba mechanizmy mają służyć zabezpieczeniu lub rozliczeniu wzajemnych roszczeń, ale różnią się zakresem, formą i momentem wywoływania skutków prawnych.
W teorii zarzut zatrzymania pozwala jednej ze stron (powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia do czasu, aż druga strona zaofiaruje zwrot otrzymanej kwoty lub odpowiednie zabezpieczenie. Zarzut zatrzymania ma zatem charakter zabezpieczający i nie prowadzi do umorzenia zobowiązań, a jedynie opóźnia ich wykonanie. W przypadku kredytów frankowych banki często próbują wykorzystać zarzut zatrzymania, żeby odwlec w czasie zapłatę na rzecz kredytobiorcy, powołując się na konieczność wcześniejszego zwrotu kapitału.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł jednak, że jeśli umowa kredytu została uznana za nieważną, bank nie może uzależniać wykonania wyroku od wcześniejszego świadczenia po stronie kredytobiorcy. W praktyce oznacza to sądy nie powinny uznawać zgłaszanych przez banki zarzutów zatrzymania za skuteczne.
Z kolei oświadczenie o potrąceniu i zarzut potrącenia służą nie tyle zabezpieczeniu przyszłego rozliczenia, co samemu rozliczeniu. Po ich skutecznym złożeniu dochodzi do wzajemnego umorzenia wierzytelności stron do wysokości wierzytelności niższej. Kredytobiorca może w ten sposób zniwelować żądanie banku w zakresie zwrotu kapitału o kwotę nienależnie zapłaconych rat. Oświadczenie o potrąceniu wywołuje skutek materialnoprawny, tzn. prowadzi do wygaśnięcia zobowiązań w zakresie objętym oświadczeniem. W przeciwieństwie do zarzutu zatrzymania, procesowy zarzut potrącenia nie opóźnia rozliczeń, lecz finalizuje je w ramach procesu sądowego.
Potrącenie a koszty procesu – co warto wiedzieć?
Zarzut potrącenia w sprawie frankowej może mieć bezpośredni wpływ na rozliczenie kosztów procesu. W sytuacji, gdy sąd uwzględnił procesowy zarzut potrącenia, jednocześnie uzna, że roszczenia strony powodowej uległy częściowemu umorzeniu. To z kolei doprowadzi do sytuacji, w której ocena, która ze stron ponosi odpowiedzialność za wynik procesu, a więc i za jego koszty, może nie być jednoznaczna.
Warto zatem rozważyć, czy i kiedy opłaca się składać oświadczenie o potrąceniu wzajemnych wierzytelności. Nieoceniona w tym kontekście okaże się pomoc doświadczonej kancelarii frankowej.
